نقد فیلم Hereditary - موروثی

<<موروثی>> (Hereditary)، اولین تجربه ی کارگردانی فیلم بلند آری اَستر، در فضای اینترنت به عنوان ترسناک ترین فیلم سینما از زمان <<جن گیر>> معرفی می شد. نمی دانم این ادعا از تبلیغات چی های فیلم سرچشمه می گیرد یا تیتر مقاله ی وبسایتی است که می خواسته خوانندگانش را ترغیب به کلیک کردن روی خود کند. یا شاید هم همه چیز زیر سر کسی است که بعد از <<جن گیر>> در طول این چهل-پنجاه سال دورِ ژانر وحشت را خط کشیده بوده است. چون بدون شک از آن زمان تاکنون تعداد زیادی فیلم ترسناک شاهکار داشته ایم که اتفاقا تعداد زیادی از آنها از آغاز قرن بیست و یکم به این سمت ساخته شده اند. اما نمی خواهم بگویم این ادعا از هر جا که سرچشمه گرفته است و با هر قصد و غرضی که شکل گرفته است کاملا اشتباه است. حتما دلیلی دارد که معرفی <<موروثی>> به عنوان ترسناک ترین فیلم سینما از زمان <<جن گیر>> این قدر مورد استقبال قرار گرفته است و چپ و راست تکرار می شود. می گویند بهترین دروغ ها حاوی مقداری حقیقت هم می شوند و چنین چیزی درباره ی این ادعا هم صدق می کند. مسئله این است که مدتی بعد از اتمام فیلم، خیلی بعدتر از اینکه توانستم مغزم را از دستِ این فیلم که سرم را بین منگنه سفت کرده بود و سعی می کرد تا جمجمه ام را بدون بیهوشی بشکافد و نماهای پایانی اش را برای همیشه روی مغزم خالکوبی کند و آن صداهای گوش خراش و آن جملاتِ هولناک را در دالان های گوشم زندانی کند تا همچون اشباح سرگردان برای همیشه درون سرم آواره باشند رها کنم. مدت ها بعد از اینکه بر اثر جراحی سنگینی که پشت سر گذاشته بودم به در و دیوار خیره می شدم و سعی می کردم خودم را به دیدن و شنیدن آن تصاویر و صداها که ظاهرا قرار بود برای همیشه به جزیی از زندگی ام بدل شوند عادت بدهم، به این نتیجه رسیدم که <<موروثی>> شاید بهترین فیلم ژانر وحشت از زمان <<جن گیر>> نباشد، ولی حتما یکی از از بالاترین جایگاه های چنین فهرستی را به خودش اختصاص می دهد. همچنین فهمیدم که چرا <<جن گیر>> به عنوان نقطه ی مقایسه انتخاب شده است. <<موروثی>> به همان اندازه که وام دار کلاسیک ویلیام فردکین است، به همان اندازه هم کلیشه هایی را که از زمان آن فیلم تاکنون به پای ثابت فیلم های ترسناکِ خانواده محور زیرژانر خانه ی جن زده تبدیل شده اند درهم می شکند تا به تجربه ی تازه نفس و غافلگیرکننده ای برای طرفداران آن فیلم تبدیل شود.

ماجرا وقتی جذاب تر می شود که بدانیم منابع الهام این فیلم به <<جن گیر>> خلاصه نشده است و تقریبا نشانه ای از تمام کلاسیک های اولد-اسکول و مُدرن ژانر وحشت در آن یافت می شود. از زهرترک شدنِ خانواده ای معمولی با نیروهای شیطانی در <<جن گیر>> تا فضاسازی کلاستروفوبیک و سورئال و روانپریش و افسارگسیخته ی <<درخشش>> (The Shining). از پارانویای فلج کننده و سقوط یک زندگی معمولی به درون کابوس وارترین سیاه چاله های جهنمی که یادآورِ <<بچه ی روزمری>> (Rosemary's Baby) است تا دست و پنجه نرم کردنِ خانواده ای با مشکلات روانی که در قالبِ وحشت های ماوراطبیعه پدیدار می شوند که تداعی کننده ی <<بابادوک>> (The Babadook) است. از ناامیدی و فروپاشی و افسردگی کمرشکنی که خاطراتِ <<تسخیر>> (Possession) را جلوی روی آدم زنده می کند تا تصاویرِ دلخراش و بی پرده ای که به سینمای وحشت اکستریم فرانسه ناخنک می زنند. این فیلم کلکسیونی از خصوصیاتِ بهترین های سینمای وحشت است که توسط کسی دور هم جمع شده است که آنها را مثل کف دستش می شناسد. این آدم نه تنها نحوه ی اجرای درست آنها را می داند، بلکه کار خارق العاده ای در ارتقا دادن آنها انجام می دهد. در نتیجه با اینکه <<موروثی>> روی دوشِ فیلم های بسیاری از گذشته می ایستد، ولی بدون خلاقیت ها و غافلگیری های خودش هم نیست. <<موروثی>> فقط به کلیشه های ژانر به عنوان سکوی پرتاب نگاه می کند. به عنوان طعمه ای که تماشاگران را گول بزند. به عنوان تله ای که تماشاگرانش فکر می کنند ساز و کارش را می دانند و می توانند بدون آسیب دیدن با برداشتن طعمه قسر در بروند. ولی آقای آری اَستر تله ساز ماهری است. او تله ی پیشرفته ای را در ظاهرِ یک تله ی قدیمی فرسوده ساخته است. بنابراین هیچ چیزی ترسناک تر از این نیست که با اطلاع و تصور قبلی از اتفاقی که مثل همیشه قرار است بیافتد برای برداشتن طعمه و لذت بردن از آن به تله نزدیک می شوید، ولی ناگهان متوجه می شوید این دفعه هیچ چیزی طبق برنامه پیش نخواهد رفت. یا حداقل طبق برنامه ی شما. چون تله با خراب کردن برنامه تان، دارد برنامه ی خودش را که بستنِ چنگگ هایش به دور پایتان و خرد کردن استخوان ساق تان است با موفقیت انجام می دهد. و صدای دل انگیز بسته شدن آواره های تله به دور پاهایمان چیزی است که این روزها بارها و بارها می شنویم و <<موروثی>> به یکی از بلندترین هایشان تبدیل می شود.

این فیلم باز دوباره ثابت می کند که در حال حاضر در دورانِ انقلابی و باشکوهی از ژانر وحشت به سر می بریم. به طوری که بعدها وقتی تاریخِ این ژانر بازنویسی شود، از فیلم های ترسناکِ هنری سال های اخیر، مخصوصا محصولات استودیوی اعظم A24 به عنوان دوران تعیین کننده ای که سینمای وحشت پوست می اندازد یاد خواهند کرد. احتمالا خیلی از ما بعد از <<نابودی>> (Annihilation) و <<یک مکان ساکت>> (A Quiet Place) تصور می کردیم که سهم فیلم های ترسناک عالی سال ۲۰۱۸ به پایان رسیده است، ولی <<موروثی>> با هت تریک کردن، خلافش را ثابت می کند.